بررسی جواز تصرّف بدون اذن در زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ بر پایۀ «لا حرج»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی (فقهی)

نویسندگان

1 دانشگاه تهران

2 استادیار پردیس فارابی دانشگاه تهران

3 الهیات پردیس فارابی

چکیده

بی‌شک تصرف در ملک دیگری بدون رضایت مالکانه جایز نیست؛ با این حال بسیاری از فقها بر این باورند که تصرّف بدون اذن مالک در زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ جایز است و در این رابطه به ادلّه‌ای از جمله «لا حرج» استناد نموده‌اند؛ بدین معنا که شارع به منظور جلوگیری از پیش آمد حرج بر مکلّفان، تصرّف در زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ را اجازه کرده است و در این زمینه، تحصیل رضایت مالکان را لازم ندانسته است. استناد به «لا حرج» در این موضوع در گرو مؤلّفه‌هایی است که نیاز به بازشناسی و ارزیابی دارد. بازشناسی مفهومی حرج و صدق موضوعی آن در موضوع زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ، امتنانی بودن «لا حرج» و تأثیر آن در رفع تحریم تصرّفات ملکی، گسترۀ شمولی «لا حرج» در رفع واجبات و حرج‌های نوعی و احکام وضعی و نیز اجمال دلیل «لا حرج»، همه در زمینه‌سازی جریان «لا حرج» در زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ نقش آفرینی می‌کنند. نویسنده در تلاش است با عنایت به موضوع زمین‌های گسترده و رودهای بزرگ، ضمن آشکار سازی زوایای پوشیدۀ دلیل «لا حرج»، به پاسخی روشن و مبتنی بر ضوابط و مبانی در زمینۀ جواز تصرّف بی اذن در ملک دیگری دست یابد. حاصل آنکه هموارسازی استناد به «لا حرج» در برخی از مؤلّفه‌های پیش گفته در دسترس است و در برخی با صعوبت همراه است و ای بسا جریان «لا حرج» را با مشکل مواجه نماید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

دراسة الاستدلال بـ«لاحرج» علی جواز التصرّف بلا إذنٍ فی الأراضی المتّسعة و الأنهار الکبیرة

چکیده [العربیة]

لا ریب فی عدم جواز التصرّف فی ملک الغیر بلا إذن من المالک أو رضاه؛ إلّا أنّه قال الفقهاء فی مواضع بجواز التصرّف فی ملک الغیر بلا إذن من المالک، و من جملة تلک المواضع التصرّف فی الأراضی المتّسعة و الأنهار الکبیرة. و قد استدلّوا علی ذلک بوجوه، منها: قاعدة «لاحرج»؛ بتقریب أنّ الشارع -بما أنّه مالک الملوک- قد أباح التصرّف فی الأراضی المتّسعة و الأنهار الکبیرة کی لا یتحرّج الناس؛ حیث إنّه لم یجعل فی الدین حکماً یستلزم الحرج. و الاستدلال بـ«لاحرج» فی هذه المسألة یتوقّف علی أمور لابدّ من ذکرها و البحث عنها مفصّلاً و اتّخاذ الموقف فیها و أهمّ تلک الأمور ما یلی: دراسة مفهوم «الحرج» و صدقِ موضوعه فی مسألة الأراضی المتّسعة و الأنهار الکبیرة، کون «لاحرج» امتنانیّاً و تأثیر ذلک فی رفع حرمة التصرّف بلا إذن فی ملک الغیر، جریان «لاحرج» لرفع الواجبات، شمول «لاحرج» للحرج النوعیّ و الأحکام الوضعیة، کون «لاحرج» مجملاً. و قد حاول المؤلف -مضافاً إلی التحقیق و البحث عن زوایا عدیدة من قاعدة «لاحرج»- أن یتحقّق الحکمَ بجواز التصرّف بلا إذن فی الأراضی المتّسعة و الأنهار الکبیرة استدلالاً بالقواعد و المبانی الجاریة فی مسألة التصرف بلا إذن فی ملک الغیر، و سیتّضح أنّ الاستدلال بـ«لاحرج» علی المطلوب قد یشکل من بعض الجهات.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأراضی المتّسعة
  • الأنهار الکبیرة
  • الإباحة الشرعیّة
  • الإباحة المالکیّة
  • الحرج
  • الضیق
  • المشقّة
  • العسر
  • التصرّف بلا إذنٍ