تقارن و استمرار اهلیّت دو طرف قرارداد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی (فقهی)

نویسنده

مدرسه فقهی امام محمد باقر علیه السلام

چکیده

دو طرف قرارداد افزون بر داشتن حیات، عقل، تمییز، بلوغ، اختیار و عدم حجر، باید با التفات، مفاد قرارداد را قصد کرده، انشا کنند. این پرسش وجود دارد که این شروط یا همان اهلیت باید از آغاز تا پایان عقد در دو طرف وجود داشته باشد؟ به طور متعارف، دو طرف از ابتدای ایجاب تا اتمام قبول، اهل‌اند؛ اما با فاصلۀ زمانی میان ایجاب و قبول، موارد گوناگونی یافت می‌شود که اهلیّت، تقارن نداشته یا استمرار ندارد. آرای فقها بسیار متفاوت است و حتی یک فقیه در کتابش فتوایی متفاوت از کتاب دیگرش بیان نموده است. تنظیر ایجاب به عقد جایز، قابلیّت تخاطب، فقدان قصد جدی، اطلاقات ادلۀ شروط، انصراف عمومات صحت عقود و زوال بقائی اراده با زوال اهلیّت، اصلی‌ترین دلیل‌هایی است که فقها بدان تمسک کرده‌اند. نگارنده میان مرحلۀ تشکیل قرارداد و امضای آن و نیز میان اقسام اهلیّت تفکیک کرده، ضمن ارزیابی آرا و دلایل فقیهان بدین نتیجه رسیده که موجب و قابل به هنگام فعل خود باید دارای شروطی که بدون آن، اراده صادر نمی‌شود، باشند و استمرار اهلیت در موجب و اهل بودن قابل از آغاز، شرط تشکیل قرارداد نیست، هر چند تصحیح قرارداد در پاره‌ای از موارد نیازمند اجازۀ ولیّ، ورثه یا طلبکاران است. هم‌چنین در صورتی که قابل به هنگام ایجاب، فاقد شروط تحقق اراده باشد و موجب بداند قابل در آینده اهل نخواهد شد، قصد جدی ایجاب در نفس موجب پدیدار نمی‌شود.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

تقارن أهلیة المتعاقدین و استمرارها

چکیده [العربیة]

صحة العقد تحتاج إلی توفّر شروط فی المتعاقدین هی الحیاة والعقل والتمییز والبلوغ والاختیار وعدم الحجر و مع کل هذه الشروط یلزم التفاتهما إلی مفاد العقد ثم قصده و إنشائه. و من المهم الإجابة علی أنه هل یلزم وجود هذه الشروط التی تعد أهلیة المتعاقدین، من بدایة العقد إلی نهایته؟ فی الظروف العادیة یمکن القول بوجود أهلیة المتعاقدین من أول العقد إلی آخره؛ ولکن إذا طال الزمان بین الإیجاب و القبول، توجد موارد کثیرة لم تکن الأهلیة مقارنة للعقد أو مستمرة إلی آخره. بلغ اختلاف الفقهاء فی المسألة إلی حدّ یفتی  الفقیه فی کتابٍ خلاف ما یفتی فی کتابٍ آخر. یعتبر تنظیر الإیجاب بالعقد الجائز، أهلیة التخاطب، عدم القصد الجدّی، إطلاقات أدلة الشروط، انصراف عمومات الصحة و زوال الإرادة مع زوال الأهلیة من أهمّ ما یستدلّ به فی هذه المسألة. وصل المؤلّف بعد التفکیک بین مرحلة انعقاد العقد ومرحلة إمضائه؛ ثم  بین أقسام الأهلیة؛ وبعد تقییم الآراء و أدلّتها إلی أنه یلزم وجود أهلیة صدور الإرادة فی الموجب عند الایجاب و فی القابل عند القبول و لا یشترط فی انعقاد العقد، استمرار الأهلیة فی الموجب و تواجدها فی القابل من أول العقد. نعم صحة العقد فی بعض الموارد، مشروطة بإجازة الولی أو الورثة أو الغرماء. أیضاً إذا لم یکن القابل أهلاً لصدور الإرادة عند الإیجاب و علم الموجب بعدم صیرورته أهلاً فی المستقبل، لم ینقدح القصد الجدی للإیجاب فی نفس الموجب و لا ینعقد العقد من هذه الجهة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • أهلیة التخاطب
  • القصد الجدی
  • شروط العقد
  • المعاهدة
  • ماهیة العقد