تحلیل و بررسی کارکردهای مناسبت حکم و موضوع در برداشت عرفی از روایات فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی (فقهی)

نویسندگان

1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم، ایران.

2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم، ایران.

3 دانشجوی دکترای گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم، ایران.

چکیده

مناسبت حکم و موضوع رابطه‌ای است مبتنی بر ارتکازات عرف عقلا میان حکم و موضوع، که زمینۀ فهم عرفی این دو را بر اساس همین رابطه ایجاد می‌کند. برای این تناسبات، کارکردهای متعددی در فهم ادله وجود دارد که گردآوری و بررسی آن، با تکیه بر آثار فقها، محور اصلی این نوشتار است. از جمله موارد کارکرد مناسبات حکم و موضوع، عبارتند از: انصراف، الغای خصوصیت، تنقیح مناط، تصحیح اولویت، تبیین حدود ملاک، تبیین کیفیت دخالت عنوان در حکم، رفع اجمال، ایجاد جمع عرفی، قوت و ضعف ظهور، تعیین انحلالی بودن یا مجموعی بودن عام، انتزاع حکم وضعی از حکم تکلیفی، دخالت و عدم دخالت علم در موضوع حکم، ارتباطی یا استقلالی بودن مرکبات، و روشن نمودن حقیقی یا خارجی بودن قضایا. تحلیل کارکردها نشانگر آن است که فقها در صورتی مناسبت حکم و موضوع را حجت می‌دانند که نزد عرف به حد ظهور برسد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

تقییم و دراسة أداء مناسبات الحکم و الموضوع فی فهم العرف من الروایات الفقهیة

نویسندگان [العربیة]

  • محمدعلی راغبی 1
  • علی رضا رستمی قفس آبادی 2
  • علی رضا اصغری 3
1 دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم، ایران.
2 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم، ایران.
3 دانشجوی دکترای گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم، ایران.
چکیده [العربیة]

مناسبة الحکم و الموضوع هی رابطة تبتنی علی ارتکازات عرف العقلاء فی الحکم و الموضوع التی تتمّ من خلال فهم العرف لهذه المناسبة البینیّة. لهذا التناسب استعمالات متعدّدة من خلال جَمعها و مُناقشتها -مع اتّکائنا علی آثار الفقهاء- یمکن فهم الأدلة و هو المرتکز الأساسی فی هذا المقال. من جملة موارد استعمال مناسبات الحکم و الموضوع هی: الانصراف، إلغاء الخصوصیة، تنقیح المناط، تصحیح الأولویة، تبیین حدود الملاک، تبیین کیفیة دخالة العنوان فی الحکم، رفع الإجمال، إیجاد الجمع العرفی، القوّة و الضعف فی الظهور، تعیین کون العام انحلالیاً أو مجموعیاً، انتزاع الحکم الوضعی من الحکم التکلیفی، دخالة العلم فی موضوع الحکم و عدمها، کون المرکبات ارتباطیة أو استقلالیة، إیضاح کون القضایا حقیقیة أو خارجیة. إذا حَلَّلنا الأداء سنصل إلی أنّ الفقهاء یقبلون حجیة مناسبة الحکم و الموضوع فیما إذا وصل لحدّ الظهور عند العرف.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • مناسبة الحکم و الموضوع
  • الانصراف
  • الارتکاز
  • العرف